Strekkodar sopp i skogen

Forskarane er enige om at mangfaldet av artar er under press, men kor mange artar finst det eigentleg? Og korleis kan ein kjenna alle saman frå kvarandre?

Eitt av dei viktigaste verktøya dei siste ti åra har vore det som heiter DNA-strekkoding. Ved å studera eitt bestemt punkt i DNAet til ein organisme, kan den få ein signatur som kan skrivast ned som ein strekkode.

Ved å samanlikna strekkoden frå ein vevsprøve med strekkodane i eit referansebibliotek, kan forskarane på ein-to-tre slå fast kva organisme prøven kjem frå. Dette er ofte ein mykje meir effektiv måte å identifisera artar på enn å studera anatomiske kjenneteikn.

Så mange organismar, så lita tid

Men problemet for forskarane er: så mange organismar, så lita tid. For referansebiblioteket er ikkje gjeve på førehand, det må byggjast opp bit for bit.

Det betyr at kvar art må identifiserast med sikkerheit før den vert strekkoda. Fyrst då vil ein ha ein referanse som framtidige vevsprøvar kan samanliknast med.

Derfor allierte forskarane ved NHM seg med Norges sopp- og nyttevekstforbund, og tok med seg laboratorieutstyret ut i skogen under forbundet sitt haustsopptreff for å registrera storsopp.

Storsopp omfattar dei soppane ein vanlegvis tenkjer på som sopp, dvs. sopp med fruktlekamen over bakken. Gjær og mugg er døme på soppar som ikkje er storsopp.

Større innsats

– Berre på denne eine dugnaden samla deltakarane inn 400 artar for strekkoding. I Norge reknar vi med at det finst rundt 3000 artar storsopp, så dette er sjølvsagt eit stort steg vidare, fortel overingeniør Gunnhild Marthinsen ved NHM.

– Med fleire deltakarar får vi dekt mykje større område. Ein del artar finst jo «overalt», men når dei vanlegaste artane er dekt, krevst det større innsats for å for å finna uregistrerte artar. Skulle vi ha gjort dette utan hjelp, ville det teke mykje lenger tid.

På kveldane identifiserte fagfolket materialet som var innsamla på dagen saman med amatørane. Og nett soppfolket kan vera blant dei som får praktisk nytte av dette arbeidet.

Nettverk av forskingsinstitusjonar

– Det er jo ikkje uvanleg at folk forvekslar soppar som kan etast med soppar som er giftige. Om nokre år er det ikkje utenkjeleg at vi kan ha handheldne dingsar der vi kan leggja inn ein liten prøve, og umiddelbart få vita kva soppart vi har for oss, seier Marthinsen.

Strekkodinga av storsopp tok til i sommar, og til no har NHM registrert 600 artar. Arbeidet vert organisert av NorBOL (Norwegian Barcode of Life), eit nasjonalt nettverk av forskingsinstitusjonar som samarbeider om DNA-strekkoding i Norge. NorBOL er i sin tur ein regional node i nettverket International Barcode of Life (iBOL).

Marthinsen er NorBOL manager ved NHM. Museet har ansvar for storsoppar, lav og land-levande insekt.

Relativt få virveldyr

– Vi jobbar parallelt med desse tre gruppene, men gjer ein ekstra innsats når høvet byr seg. Dette nasjonale sopptreffet kombinert med ein ekstremt god sopphaust er eit slikt høve som vi ikkje kunne la gå frå oss, seier Marthinsen.

NHM har òg ansvar for virveldyrgruppene pattedyr, fuglar, amfibie, reptil og ferskvassfisk, men her er det relativt få dyr i kvar gruppe, og mykje er alt gjort. Norske fuglar er til dømes så å seia ferdig.

Dei tre andre universitetsmusea (Trondheim, Bergen og Tromsø) har ansvar for resten av organismegruppene: stilksporesopp, vasslevande insekt, marint liv, mose og karplantar.

Denne artikkelen er òg publisert på forskning.no