Kortvengjene er ein av dei mest utbreidde og minst oversiktlege billefamiliene som finst. Meir enn femti tusen artar er kjende. Berre i Norge er det bortimot tusen av dei.
– Dei finst overalt der det er råtnande organisk materiale å krypa rundt i og eta andre insekt. Men dei er små, rundt 3-4 mm i lengde, og dei manglar gode systematiske karakterar, fortel insektforskar Hallvard Elven ved Naturhistorisk museum, Universitetet i Oslo.
Overmoden for revisjon
Dei enkelte artane av kortvengjer har det vore ganske greitt å sklilja frå kvarandre, spesielt på forskjellar på kjønnsorgana. Men det innbyrdes slektskapet artane i mellom har vore vanskeleg å fastslå.
Dermed har artane gjerne vorte klassifisert ut frå karakterar som ikkje nødvendigvis avspeglar slektskapet, som til dømes kor mange ledd det er på antennene eller føtene.
– Det har lenge vore antatt at klassifiseringa av kortvengjene har vore overmoden for revisjon. Men mange biologar har vegra seg for å ta fatt på jobben, pga. omfanget og mangelen på oversikt, fortel Elven.
Overflatisk like
Sjølv har han ikkje late seg skremma frå å gyva laus på tre av dei mest utfordrande kortvengjegruppene. Ved å studera forskjellane i DNAet hjå dei ulike artane, har han og kollegane fått eit klarare bilete av slektskapet mellom artane i desse gruppene.
I mange tilfelle fann dei at DNA-analysane stemte overeins med det ein tidlegare har trudd ut frå dei ytre kjenneteikna, men dei fekk òg nokre overraskingar.
– Fleire gonger viste det seg at det vi har trudd var éi artsgruppe, var fleire. Overflatisk er dei like, men dei er ikkje nær i slekt, forklarar han.
Eit mylder av ulike kortvengjearter, henta frå same maurtue. Mange kortvengjer lever i eller rundt maurtuer. Foto: Hallvard Elven, NHM
Røkla
Som eit resultat av undersøkjingane har Elven og kollegane foreslått ein ny klassifikasjon av dei tre kortvengjegruppene Athetini, Geostibini og Lomechusini.
Men ryddejobben er langt frå å vera ferdig. Blant Athetini-slektene finn vi slekta Atheta. Elven ler nesten litt oppgitt når han snakkar om den.
– Atheta er det som vert kalla ”Waste basket genus” på engelsk. På norsk kunne vi kanskje kalla det papirkorgslekt – eller rett og slett Røkla, gliser han.
Utsett på ubestemt tid
Atheta består av ei mengd artar som ut frå ytre kjenneteikn definitivt tilhøyrer Athetini-gruppa, men som utover det har få eller ingen ytre kjenneteikn som skiljer dei frå dei andre artane i gruppa.
– Enkelt sagt blir Atheta ein sekkepost der ein klassifiserer artar som ikkje utan vidare let seg klassifisera i andre slekter. Ei slekt skal eigentleg vera monofyletisk, det vil seia at alle artar og individ i slekta har same opphav.
– At Atheta er monofyletisk er det ingen som har realistisk tru på. Men det er heller ingen som ivrar etter å kasta seg over den store oppryddingsjobben som må gjerast. Foreløpig er den utsett på ubestemt tid.
Elven disputerer for doktorgraden 3. mai.
Forskarane brukar mange ulike metodar for å samla inn insekt. Her leitar Elven etter (og finn til slutt) den supersjeldne Hydrosmecta leptotyphloides i Østerrike. Foto: Vladimir Gusarov, NHM